Kasım 2010
İşten atıldıktan sonra, fırsat bu fırsat deyip, devamlı yolculuk yapar oldum. Bir gece sayın hocam (!) rüyama girip;
- Kardeşim! dedi (sesinde ille de dinlenecek patron tonuyla),
- Biz çalıştık da ne oldu? Bak, hapislerde çürüyoruz. Bari sen kendini kurtar, gez, dolaş, parası neyse verelim!
Ne yalan söyleyeyim, kabus görüyorum sandım, sırtımdan aşağı terler boşalırken, ne "şefaat" demek geldi aklıma, ne de "seyahat". Zaten ne istediğimi de sormamıştı. Direkt "ben gidiyorum" dedim. Önce niyetim sadece kabustan kaçmaktı. Basitçe "gitmek" istiyordum. Fakat ok yaydan çıktı bir kere. Yola çıkınca duramadım. O zamandan beri yollardayım. Evliya Çelebi'den farkım kalmadı. Madem ki Çelebi de gitmiş, Nil nehrini gezmiş, görmüş, gördüklerini yazmış, benim ne eksiğim var dedim ve gittim, gördüm, yazdım.Mısır'a gidiyorum.
Buraya kadarı zamanla iyiden iyiye araplaşmış Mısır hikayesi! Biz madem ki bugünü değil, eskinin izlerini görmek istiyoruz, o zaman Kemet'ten bahsedeceğiz. Eski Mısır, kendi halkının dilinde Antik Kemet, aşağı Kemet, yukarı Kemet, dili de koptça! MÖ 6. ve daha yoğun olarak 4. yüzyılda yöreye gelmeye başlayan Grek tarihçiler bölgenin geçmişinin koptça'da yaşadığını farketmişler ve "Kopt/El-kopt" sözcüklerinden üreterek ülkeye “Egypt” adını vermişler. Bundan sonra batı dillerinde bu sözcüğün varyantları olan Agypten, Egipto kullanılmaya başlanmış. Bir yanda Mısr/Masr, diğer yanda qıpti/kıpti! Bu ayırım zamanla müslümanlar ve hristiyanlar arasındaki farka dönüşmüş. Halen Mısır'da yaşayan hristiyan azınlığa kıpti (qıpti) deniliyor.
Bir de yediğimiz mısırın hikayesi var. Onun da hatırı kalmasın. Mısır bitkisi orta Amerika ve Meksika'dan alınıp Avrupa'ya ilk getirilişinde, önceleri İspanya ve Portekiz'de yem niyetine hayvanlara yedirilmiş. Mısır-Suriye bölgesinde yetiştirilmeye başlanınca kıymete binmiş. İstanbul, şimdilerde kısaca mısır dediğimiz "mısr buğdayı" ile 1600 yıllarında tanışmış. Özellikle Nil vadisi Osmanlının tahıl ambarı olmuş. Diğer bir deyişle yediğimiz mısır, Mısır'dan geldiği için, adı mısır olmuş!
PS: Ansiklopedilere bakarken mısırın latincesinin "zea mays ..." diye başladığını gördüm. üç nokta yerine konan indurata, everta gibi ekler mısırın cinsini gösteriyor. Kenya, Tanzanya ve Zaire'de halkın en favori yemeği "mays" denen, mısırdan mamul, püre görünümünde bir bulamaçtı. Biraz lüks bir gezi yaptığımızdan olsa gerek, Mısır'da rastlamadım, ama büyük ihtimalle orada da vardır. Demek ki mays adı buradan geliyormuş. Artık mısırın "mays"ı nereden geliyor bilemem, ona da siz bakın..
Mısır’ın son helenistik kraliçesi yedinci Kleopatra'nın ölümü ile başlayıp ve Büyük Roma İmparatorluğu ile devam eden ve yaklaşık onaltı yüzyıl süren kayboluş, Nil deltasında bulunan simsiyah bir bazalt taş ile sona ermiş. O zamana kadar hiyerogrifle yazılı hiçbir yazıt, hiçbir papirus belge okunamıyormuş. MÖ 196'ya tarihlenen bu taşın (Rosetta taşı/Reşit taşı) üzerinde, aynı konunun birisi eski Yunanca olan üç farklı dilde yazıldığı farkediliyor. Hiçbir Mısırlı bu yazılardan birisinin atalarının yazısı, dilin kendi antik dili olduğunu anlamıyor. Taş üzerinde çalışanlardan bir Fransız, Champollion, 1822'de hiyeroglifin ilk cümlesini tercüme ediyor; "Saltanatta, genç bir hükümdar babasının krallığının varisi olmuştur..." Bu taşı yerinde görmek isterseniz, boşuna rehberlere sormayın. Mısırlılara da. Taş şu anda Londra'da British Museum salonlarında...
Biz Kemet'i görmek, hazır gelmişken tanrılarıyla da tanışmak için bir Kasım günü yola çıktık. Üç gün Kahire'de Marriott Otelinde kalıp uçakla Abu Simbel'e gittik. Kara yoluyla Aswan'a geçtik. Orada bizi bekleyen "Sun-Ray" isimli tekneye bindik. Dört gün Nil'de kuzeye doğru seyrettik. Horus ve timsah tanrı Sobek'e adanmış Kom Ombo'yu gördük, Nilometreye bakıp "vay anasını" dedik. Edfu'da tekneden inip, hiç bozulmadan kaldığı söylenen (!) antik kalıntıları gezdik. Esna'da, nehrin akışını ayarlayan bentlerden oluşan Nil kilitinden geçtik. Yeni Krallık döneminin başkenti, saraylar şehri Luxor'a geldik. Tekneden ayrılıp şehri, "souk" denen eski çarşısını, Karnak antik kentini, 63 mezarın bulunduğu Krallar Vadisini, Memnon anıt heykellerini, Hatchepsut (Al-Deir Al-Bahari) ve Üçüncü Ramses tapınaklarını, 63 mezarın bulunduğu Krallar vadisini gezdik. Ancak 10-15 metre gidebildikse de bir fellukaya bindik. Deveye binmedik! Gece Karnak'ta ses ve ışık gösterileri izledik. Yine Luxor'dan uçağa binip İstanbul'a geri döndük. Hepsi bu.Döndükten sonra uzun süre hiç bir şey yazamadım. Bir hayal ülkesinden dönmüş gibiydim. Şimdi, aradan neredeyse 6 ay geçtikten sonra bile, anılarımı yazarken aklım oradan oraya uçuşuyor. O nedenle gezimizi sadece bir kaç konu başlığı altında özetleyeceğim.
Antik Mısır deyince ilk aklıma gelen; Abu Simbel! 
Kahire’den kalkan uçağımız sabaha karşı 3 sıralarında Abu Simbel’e indi. Otobüslerimize binip 20 dakika kadar uzaktaki turistik tesislere geldiğimizde hava henüz aydınlanmamıştı. Mısır’a kurban bayramında gitmiş olmanın bir sıkıntısını da burada yaşadık. Yerel acentelerin elinde fazla otobüs kalmadığı için, bir otobüsü birden fazla kafile için kullanmak istiyorlardı. Burada da bizi indirip, başka bir kafileyi hava alanına bırakmak istediklerini söylediler. Bavullarımız, raflardaki eşyalarımız otobüste kalacak, diğer kafile bavullarıyla otobüse binip uçağa yetişecek, sonra otobüs bizim eşyalarla geri gelecekti. Artık ne kadarı geri gelirse? Diğer kafilenin neden araçsız kaldığı ve bizimkine neden muhtaç kaldıkları da ayrı soru! Herkesin siniri gerildi. Otobüsü terk etmemek için haklı bir direniş başladı. Görünüşe bakılırsa acente bizim tur şirketini aldatmıştı, bizden önce tur şirketinin buna itiraz etmesi gerekiyordu. Fakat onlar bu duruma itiraz edecekleri yerde, acentenin işini kolaylaştırmaya çalışıyorlardı. Kimbilir belki iki taraf da bu şekilde anlaşmıştı ve nasıl olsa turistleri de kandırırız diye aralarında bir karar almışlardı! Bizim rehberin taraflı davranışından bu olasılık daha ön plana çıkıyordu. Neyse, sonuçta şoför ikna oldu ve otobüsümüzü yabancılara kaptırmadık. Kargaşanın çıktığı yerden kalkıp 250 metre kadar daha gittikten sonra durduk. Tapınağın otopark alanındaydık. Rehberimiz biraz daha kurnaz olsaydı, geldik deyip bizi burada indirir, otobüsü de diğer turistler için geri gönderebilirdi. Neyse ki o kadarını akıl edemeyip sabah sabah milletin asabını bozmakla kaldı. Otobüsten indiğimizde gecenin karanlığı azalmış, gün yeni yeni ışımaya başlamıştı. Abu Simbel'deydik. Burada da yerel rehberin lakayıt bir şekilde yaptığı kahvaltının bitmesini beklerken epeyce vakit kaybettik (yerel rehber yanınızda olmadan hiçbir tesise girilemiyor). Herkes sinirden gerilmiş, bağırıyordu: güneş doğacak, güneş doğacak!
Kahire’den kalkan uçağımız sabaha karşı 3 sıralarında Abu Simbel’e indi. Otobüslerimize binip 20 dakika kadar uzaktaki turistik tesislere geldiğimizde hava henüz aydınlanmamıştı. Mısır’a kurban bayramında gitmiş olmanın bir sıkıntısını da burada yaşadık. Yerel acentelerin elinde fazla otobüs kalmadığı için, bir otobüsü birden fazla kafile için kullanmak istiyorlardı. Burada da bizi indirip, başka bir kafileyi hava alanına bırakmak istediklerini söylediler. Bavullarımız, raflardaki eşyalarımız otobüste kalacak, diğer kafile bavullarıyla otobüse binip uçağa yetişecek, sonra otobüs bizim eşyalarla geri gelecekti. Artık ne kadarı geri gelirse? Diğer kafilenin neden araçsız kaldığı ve bizimkine neden muhtaç kaldıkları da ayrı soru! Herkesin siniri gerildi. Otobüsü terk etmemek için haklı bir direniş başladı. Görünüşe bakılırsa acente bizim tur şirketini aldatmıştı, bizden önce tur şirketinin buna itiraz etmesi gerekiyordu. Fakat onlar bu duruma itiraz edecekleri yerde, acentenin işini kolaylaştırmaya çalışıyorlardı. Kimbilir belki iki taraf da bu şekilde anlaşmıştı ve nasıl olsa turistleri de kandırırız diye aralarında bir karar almışlardı! Bizim rehberin taraflı davranışından bu olasılık daha ön plana çıkıyordu. Neyse, sonuçta şoför ikna oldu ve otobüsümüzü yabancılara kaptırmadık. Kargaşanın çıktığı yerden kalkıp 250 metre kadar daha gittikten sonra durduk. Tapınağın otopark alanındaydık. Rehberimiz biraz daha kurnaz olsaydı, geldik deyip bizi burada indirir, otobüsü de diğer turistler için geri gönderebilirdi. Neyse ki o kadarını akıl edemeyip sabah sabah milletin asabını bozmakla kaldı. Otobüsten indiğimizde gecenin karanlığı azalmış, gün yeni yeni ışımaya başlamıştı. Abu Simbel'deydik. Burada da yerel rehberin lakayıt bir şekilde yaptığı kahvaltının bitmesini beklerken epeyce vakit kaybettik (yerel rehber yanınızda olmadan hiçbir tesise girilemiyor). Herkes sinirden gerilmiş, bağırıyordu: güneş doğacak, güneş doğacak!
Güneş doğacak veya doğdu diye neden sinirlerin gerildiğine gelince; Abu Simbel’in özelliği buydu. Ramses, tapınağı Horus’la birleşen güneş tanrısı Ra “Ra-Harakhty” ile paylaşıyordu. Tapınak tanrı GÜNEŞ TANRISI için yapılmıştı. Ön duvarındaki heykellerin yüzleri doğuya dönüktü ve Nil nehrinin öte yakasından gün doğumunu izlemek gerçekten müthiş bir duyguydu! Nil nehri dediysem, o eskidenmiş. Şimdi Assuan barajının arkasında oluşan Nasser gölünü bir nehir olarak algılamak çok zor. Hele asıl Nil yatağının 140 metre daha derinde olduğunu düşününce bu daha da zorlaşıyor.
Tapınağın içinde ne olduğu, hangi tanrıların resmedildiği, önündeki devasa heykellerin kimler olduğu pek önemli değil. Diğer tapınaklardan pek fazla farkı yok. Benim ilgimi çeken, resimlerin anlattığı öyküler. Evet, resimleri tercüme etmek için tipleri tanımak lazım, ama öykülerini bilmeden resimlere bakmak, bir albümün sayfalarını rastgele çevirmeye benziyor. Ayrıca başka meraklarım da var; bu uzak Nil kıyısının II. Ramses tarafından neden seçildiği, ithaf edildiği tanrılarla tapınağın mimarisi arasında ilişki olup olmadığı ve bütün bu devasa tapınağın baraj gölünün altında kalmaktan nasıl kurtarıldığı! “Bu derece büyük bir baraj (Aswan) yapılmasına gerek olup olmadığı (baraj gölünün uzunluğu 500 km, eni yer yer 10-15 km)” veya “suların altında daha nelerin kaldığı” veya “ömrü sınırlı bir barajla, ölümsüz eserlerden daha kaçının yok edildiği” gibi diğer sorular ise ayrı bir makale konusu olur. Bu da bir anlamda bizim “eski eserleri koruma” kurulunun, Allinoi’yi korumak için (!) üzerini kumla kapatıp baraj suları altında bırakma kararını anımsatıyor! 
O sırada 22 yaşında olan 2. Ramses, Nubia’lıların üzerine yaptığı bir seferden sonra, onlara gözdağı vermek için bu tapınağı yaptırmış. Bu, kendi iktidarı açısından bir güç gösterisiyken, bir yandan da karısı Nefertari’ye aşkını gösterme fırsatı olmuş! (tapınağın üzerinde “güneşin parladığı kadın” diye yazdırmış. Fakat Nefertari, açılış törenine gelirken Nil’de boğularak ölmüş!) Tanrılar açısından da başka bir öyküsü var. Buna göre Ramses tarafından Nil boyunca inşa edilen, Abu Simbel dahil, toplam 6 Nubia tapınağı, “Elephantine” adasından yola çıkan ve Nil boyunca yelken açıp Mısır’a geri dönen Amun-Ra için yapılan duraklardı. Ramses, Ra’nın kendi vücudunda yeniden doğduğuna (güneşin yeniden doğuşu gibi) inanıyordu. Altın ülkesi ve güneşe en yakın yer olarak bilinen Nubia da firavun ve Tanrı Ra’ya tapınmak için en uygun yerdi. Kısacası “bir taşla 3 kuş” olayı…
Tapınağın yapımı 20 yıl sürmüş. Büyük ve küçük tapınak diye adlandırılan 2 kısımdan meydana geliyor. Görünüşte eski Mısır’ın 3 büyük tanrısı Amun-Ra, Ra-Harakhty ve Ptah’a (bir başka yerde de Ra, Amun, Harakhkes yazılıyor) adanan büyük tapınak, gerçekte firavunun kendisinin yüceltilmesi amacını taşıyor. Bu tapınak, kayalar içine 55 metre oyularak yapılmış. İçinde birbirini izleyen 3 salon var. Bu salonların tüm duvarlarında Ramses’in meziyetleri, tanrılara sunduğu hediyeler ve savaşları resmedilmiş. Özellikle de Kadeş savaşı... Resimlerde “zafer” dönüşü olarak anlatılanın aslı ise böyle değil. Savaşın tam bir galibi olmamış. Savaşın sonuna doğru, Mısır ordusu güç durumdayken güneş tutulması oluyor ve savaş yarıda kalıyor, barış imzalanıyor. İki taraf da ülkelerine “muzaffer” olarak dönüyorlar. Büyük tapınağın hemen yanında bulunan küçük tapınak ise, Kraliçe Nefertari ve Tanrıça Hathor'a adanmış (Hathor, Yunan mitolojisinde Afrodit'e denk düşüyor!). Ön cephedeki 6 heykel de yine doğuya bakıyorlar. Bunlardan 2 tanesi Nefertari’ye ait ve kocasınınkiler ile aynı boyda! Eşe verilen değerden mi, yoksa Nefertari’ye torpil mi bilemiyorum. Belki de Ramses, sevgililerinden birisini Nefertari suretinde yaptırmıştır (sadece ikisinin arasındaki sır! Malum, Ramses’in 105 ila 200 arasında çocuğu olduğu söyleniyor). Diğer dört heykel firavunun kendisine ait. Burada Ramses tekrar üstünlüğünü göstermiş (birisi kulağını çekmiş olmalı!) “İnek başlı” olarak temsil edilen Hathor’a adanan tapınakta, Ramses ile Nefertari’nin tanrılara adak sunduğu ve firavunun ilahlaşan karısına tapındığı odalar bulunuyor.
Tapınakla ilgili diğer bir özellik, belki de en çarpıcı olanı güneşle olan ilişkisi. Ra için yapıldığını düşünürsek bu çok doğal. Kitaplarda tapınak 1813 yılında İsveçli bir araştırmacı (Burckhardt) tarafından bulunduğu yazıyor!. Buna bulunmuş da pek denemez, çünkü zaten daha önce hem yerli halk, hem de Napolyon’un ordusu bu tapınağın farkındaymış. Farkında olmayan sadece bizim Osmanlılardı herhalde! Bulunduğu sırada heykellerin sadece birisinin başı kumların üzerinde tam olarak görünüyormuş. Tapınağın içine ilk defa giren (1837) Giovanni Belzoni buraya, ona yolu gösteren bir çocuğun ismini (Ebu Simbel) vermiş. İşte tapınak bu ilk konumunda içi boşaltılıp (Giovanni’nin götürdükleri dahil) temizlendikten sonra, en dipteki kutsal odada “güneşin mucizesi” fark edilmiş. Bu küçük odada yüzü yine doğuya dönük olarak oturan 4 heykel var. Heykeller Ptah, Amun-Ra, Ramses ve Ra-Harakhti’ye ait. Yeni doğan güneşin ilk ışınlarının yılda bir kere, tüm koridor boyunca direkt olarak uzanıp bu odaya giriyor ve 20 dakika kadar süreyle 4 heykelden üçünü aydınlatıyor. 
Karanlıkta kalan dördüncü heykel, Ptah diye adlandırılan karanlık tanrısı! Bu olay bazı yazarlara göre, Ramses’in doğum günü olarak kabul edilen 21 Haziran’da, Lonely Planet’e (LP) göre de yılda iki kere, 22 ekim ve 22 şubat tarihlerinde gerçekleşiyor. LP bu tarihleri neden böyle vermiş anlamadım. Çünkü bu tarz, güneşle ilgili olaylar tarihte ya gün-tün eşitliği (ekinoks), ya da gündönümü (solstice) zamanlarında olur. Ekinoks günleri kuzey yarıkürede 21 mart ve 23 eylüldür. Yaz gündönümü ise 21 hazirandır ve güneş ışınları yengeç dönencesine dik geldiği için (yengeç dönencesi Abu Simbel’in biraz kuzeyinde) güneşin en uzun süreyle parladığı gündür. Ramses güneş tanrısıyla ilişkili olduğuna göre, bu tarihin 21 Haziran olması bence daha doğru gibi… 
Kayaların kesilmesinin heykellerin görünüşlerine zarar vermemesi, yüzlerde iz kalmaması için estetik cerrahlarından destek alınmış. Yeni tapınak başka bir dağ oyularak yapılmamış. Her biri yaklaşık 30 tonluk parçalar halinde kesilen parçalar düz bir arazide eski konumlarında yeniden bir araya getirilmiş. Sonra tapınağın üstü ve arkası çelik konstrüksiyonla basınçtan korunarak, üstüne çimentodan orijinaline benzer şekilde yapay bir dağ inşa edilmiş. Muazzam bir çaba. Kutlamamak elde değil. Fakat benzer sorunlar bizim de başımıza geldiği için, bu konuyu eşelemeden geçemeyeceğim: Bu çabayı, bu denli büyük bir barajı yapmak için değil de yapmamak için harcasalardı daha iyi olmaz mıydı? Biliniyor ki tüm bu tip barajların ömürleri sınırlıdır. Farzedelim 100 yıl ömürlü bir şey yapıyoruz diye 4000-6000 yaşında bir tarih yok edilir mi? Nil’in hemen iki yakası ve ortasındaki adacıklar bu kadar önemli eserlerle doluysa, ve daha kimbilir kaç tanesi henüz yer altındaysa, buna değmez miydi? Ekonomik gelişme filan gibi bir sürü sebep ileri sürülebilir, fakat neden aynı seferberlik başka çareler üretmek için düşünülmez? Her biri daha küçük birden fazla baraj, kanallarla suyun yönünü değiştirmek falan filan gibi. Örneğin yenisinden biraz daha kuzeyde, İngilizler tarafından 20nci yüzyılın başında yapılan eski Assuan barajının bu tapınaklara bir zararı olmamış. Bu sorunu “okuduklarımdan alıntılar, felsefeci ne işe yarar?” kısmında da bir şekilde dile getirmiştim.
Tekrar tapınağa dönelim. Taşıdıktan sonra fark edilmiş ki gün ışığı artık eskisi gibi düşmüyor heykellerin üzerine. Taşıma sonrası tapınağın yüksekliği değiştiği için, hesaplar uymamış ve gün ışığı ancak 20 Haziran’da heykellere düşmeye başlamış (Lonely Planet’e göre yukardaki tarihlerden bir gün önceye geliyor). Artık nasıl, ne zaman, nereye düşüyorsa? Neyse, o kadar kusur kadı kızında da olur!
BİR İNSAN!
Bu da kim? Bir şöför…
Bir on dakika sonra duruma el koydum. Neden on dakika? Baktım ki şöyle veya böyle yol alıyoruz. Ve kaç gündür şehirde bu manyak şoförlerin yaptığı tek kaza görmedik (bir at ölüsü hariç). Demek ki otelimize bir şekilde varacağız. Bir kelime daha söylerse, oturduğu yerde oynarsa ve direksiyonu iki eliyle tutup tüm dikkatini yola vermezse ona hiç para vermeyeceğimi söyledim, elimle de sıfır işareti yaptım. Allahtan problemi hemen anladı! Eliyle ağzına bir fermuar çekip sustu. Direksiyona sarılıp üstüne yattı. Dünya varmış.
BİR PİRAMİT
Mısır’da gezdiklerimiz içinde en hoşuma giden piramit kırmızı piramit oldu. Dahshur’da alabildiğine boş bir arazinin, yani çölün ortasında tek başına! Ne bir satıcı, ne de pozcu bir deve! “bahşiş, bahşiş” diye peşimize takılanların olmadığı veya “yavaş yavaş Hasan Şaş” seslenişlerini duymadığımız tek yer. Burada bir gölgeliğe oturup piramitle baş başa kalma fırsatı bulduk. Bu piramit dünyanın en eski gerçek piramiti. Firavun Sneferu yaptırmış. Daha önce yapılan piramitlerdeki (eğri piramit gibi) hatalardan öğrendikleriyle bunu tam piramit şeklinde yapmışlar. 63 metrelik dar, basık ve dik bir giriş tünelinden aşağı doğru inerek iki ara odadan sonra gömü odasına giriliyor. Biz de girdik ve çıktık. Bu piramiti unutamamamın bir sebebi de iki büklüm yaptığım bu iniş çıkış olsa gerek. Sonraki 3 günü ağrı kesici hap ve pomatlarla geçirdim!
Mısır deyince Nil'den bahsetmemek olmaz!
BİR NEHİR
6650 km. uzunluğuyla dünyanın en uzun nehri. Güney Afrika'da, Burundi sınırlarında Kagera nehri olarak doğuyor. Viktoria gölüne katılıyor, buradan Victoria Nil'i olarak yeniden yola düşüyor. Albert Nil'i, Mavi Nil, beyaz Nil, Atbera Nehri derken, Nasır gölüne geliyor. Nasır gölü de, neredeyse 500 km uzunluğunda, devasa bir baraj gölü... Abu Simbel'den bakınca nehri algılamak hemen hemen olanaksızdı. Gerçek Nil ile ancak Aswan'da tanıştım. İlk görüşüm demiyorum. Zira Akdeniz'e döküldüğü deltasını uçaktan, kendisini de bizzat yanından, Kahire'de görmüştüm. Kahire'de kaldığımız otel Nil kenarında, Kavalalı Mehmet Ali Paşa'dan yadigar bir saray eskisiydi (Marriott Oteli). Fakat şehri ikiye bölen bu büyük nehir, zihnimin bir köşesinde yer etmiş "Nil" algısından çok farklıydı. Ben, Agatha Christie'nin "Death on the Nile" romanındaki Nil'i arıyordum. Peter Ustinov'u görmesem de olurdu.
Abu Simbel'deki keyif anlarından sonra tekrar otobüsümüze bindik. Aswan'a gidiyoruz. Teknemiz bizi Aswan'da bekliyor. Karayolu için fazla bir beklentim yok. Bildiğimiz çöl (!). Fakat bütün çöl yolculuklarının güzel bir vaha bulma umudu taşıdığını biliyorum...
Rusların yaptığı (1972) Büyük Aswan barajının (Saad el-Aali) üzerinde kısa bir mola verdikten sonra nehrin doğu yakasına geçtik. Bu baraj, Nil'e vurulan ikinci zincir oluyor. İlkini İngilizler daha önce (1902) yapmışlar. Daha alçak ve küçük hacımlı olan baraj ömrünü doldurunca ikincisine Ruslar talip olmuşlar. Anlayacağınız düdük kimin elindeyse o çalıyor... Adamlar barajı kendi ruhsuz binalarına, nehri de Rusya'daki geniş yollara benzetmişler. Artık altında ne kalırsa! Memleket ekonomisi (!) diye başlayan nutukların sedası hala duyulabiliyor.
İki baraj arasında, üzerinde antik kalıntılarıyla Philae adası var. Küçük barajdan itibaren de Nil!
Ticaret anlamına gelen bir kökten türeyen ismiyle Assuan veya Aswan, tam Nubia sınırında yer alıyor. Nub, altın demekmiş (nbw). Nubia, veya yukarı Kemet, tarih boyunca firavunların başta altın olmak üzere, pembe granit, baharat, fildişi, devekuşu tüyü ve asker kaynağı olmuş. Şimdilerde en önemli işlevi Nil üzerinde seyreden teknelerin son durağı olması. Bu tabii ki turistik bakış açısı! Nil deyince, burayı sadece bir nehir olarak düşünmek yanlış olur. Nil tarih boyunca hem bir yaşam kaynağı olmuş, hem de astronomi, astroloji, matematik, felsefe gibi bilimlere yataklık yapmış. Antik dönemde bu yörede yaşayan insanlar doğal olayların döngüsünü farketmiş, yıldız hareketleriyle ilişkilendirmişler. Sirius'un heliak doğuşunu izleyip, Nil'in taşma zamanlarını, kurak ve bereketli geçecek mevsimleri belirlemişler. Sirius döngüsüne, aya ve Nil'deki değişimlere bakıp kendilerine bir takvim yapmışlar. Milattan dörtbin yıl kadar öncesine tarihlenen bu takvimin otuzar günlük oniki ay ve beş tamamlayıcı günden oluşan 365 günlük bir takvim olması ilginizi çekebilir. Konumuz bunlar olmadığı için daha yeni (!) bir örnekle konuyu tatlıya, pardon Assuan'a bağlamak istiyorum.
Antik devirde yengeç dönencesi (tropic of cancer, crab) tam olarak Assuan'dan geçiyormuş. Sonraları biraz daha güneye kaymış. Ne alaka, bize ne? diye soruyorsanız; bu paragrafı atlayabilirsiniz. Fakat paragrafın yarısına geldiğimize göre, bence okumaya devam edin, benim ilgimi çekti. Yaz gündönümü olan 21 Haziran'da güneş ışıkları yengeç dönencesine dik geliyor. Örneğin, bu dönence üzerinde bir kuyu olsa, öğle vakti güneş ışıkları kuyunun içini bütünüyle aydınlatır, kuyu içinde hiç gölge olmaz (mış). Grek filozof ve matematikçi Eratosthenes, Mısır'da yaşadığı sırada bu gözleme dayanarak dünyanın çevresini hemen hemen tam olarak hesaplamış.
Gözleme dayalı bilgi ilk defa bu nehrin kıyılarında güç ve iktidarın kaynağı haline gelmiş. Bilginin gücünü, görünmeyenin esrarıyla birleştirip yönetime taşıyanlar, gün gelmiş rahip ve firavun, veya ikisi birden olmuş. Bu her şeyi bilen adamların diğer bir uyanıklıkları da "baktım da bunu gördüm, düşündüm de bunu buldum" demek yerine, herşeyi bir ucundan tanrılara bağlamak olmuş. "İşler kötü giderse benden bilmesinler" gibi bir korunma içgüdüsü herhalde! Sonra da bakmışlar ki insanlar iyice cahil ve korkularla yaşıyorlar, bundan yararlanmayı öğrenmişler. Korkularla beslenen cehalet sıradan insanları gücün kölesi haline getirmiş. Kahire'de Ulusal Müze'yi gezerken tahtadan oyulmuş bir yılan görmüştük. 1 metre kadar yükseklikteki bir kutunun kapağı açılıyor ve bir mekanizmayla kapağın hareketine bağlı olan yılan öne doğru fırlıyordu. Sergideki haliyle kötü bir oyma yılan taklidi olan bu "şeyin" antik devirde insanlara, korku salmak için kullanıldığını öğrendik. Şöyle bir sahne hayal edin; bir dua törenindesiniz. Duvarlardan yankılanan seslerin ve müziğin esrarına kendinizi kaptırmışsınız. Dört yanda yanan tütsülerle kafanız uyuşmuş, her şeyi bir pus perdesinin ardında zorlukla seçerken, dumanlar arasından hızla çıkan bir yılan size doğru bir hamle yapıyor! Baş rahibin her dediğini yapmaz mısınız? Çarpılırsınız alimallah!!
Bilgelik tanrısı Hermes, öğrencisine sordu:
"Mısır'ın göklere benzer yaratıldığını bilmiyor musun, ey Asklepius?"
Bu topraklarda (veya kumlarda) yürürken gördüğünüz hiçbir piramit sadece bir piramit, hiç bir anıt, sadece bir anıt, çölü aydınlatan yıldızlar sadece yıldız değildi! Nil nehri de sıradan bir ırmak değildi. Nil nehri, “göksel ırmak” ile özdeşti. Göksel ırmak Eridanus'tu. Tanrılar o ırmakta doğar, ölünce yine o ırmağa dönerlerdi. Fiziksel dünya ile ruhsal dünya iç içe geçmişti. Hangisi nerede başlar, nerede biter, belli değildi.
... Kral odasının güney şaftının, tanrı Osiris'le ilişkili olan Orion kuşağını işaret ettiğini, Kraliçe odasının aynı tarafındaki şaftın (yani kapıyla tıkanan şaftın) da Sirius'a (tanrıça İsis'in yıldızına) doğru işaret ettiğini söyledim. Bu yönlenmeler rastlantı değildi, piramitin amacıyla açıkça bağlantılıydı.
...Sorulacak soru bellidir: Gize nekropolü ve özellikle büyük piramitle şaftları, zamanın önemli bir işaretleyicisi olarak, Osiris dönemini ve özellikle onun ilk dönemini işaretleyen bir tür yıldız-saat olarak mı iş görmektedir?... Bu şaftı ve herhalde piramitin tümünü yapan mimar, neden bizim dikkatimizi MÖ 10450 tarihine çekmek istiyor?
Bu kitabı ilk okuyuşumda "Mısır'a gitmeliyim" diye düşünmüştüm. Evet, sonunda gittim. Keops, Kefren ve Mikerinos piramitleri arasında dolaştım. Fotoğraflarını çektim. Fakat her turistik organizasyonda olduğu gibi, kitaptan aldığım tadı alamadım. Gene de piramitlerin arasında dolaşırken, piramitlerin yer seçimindeki özellikleri birilerine anlatmadan duramadım.
"İşte dedim; bunlar herkese göre yan yana duran 3 piramit. Birisi daha küçük ve diğer ikisiyle aynı doğrultuda değil. Tıpkı Avcının Kuşağı gibi. Aslında gördükleriniz Avcı'nın, yani Orion'un yeryüzündeki izdüşümünden başka bir şey değil! Şu üçünün dizilişine bakın, aynen avcının kuşağındaki üç yıldızın dizilişine benzemiyor mu?"
Anlatırken, aslında kitabı burada bir taşın üzerinde otururken okumanın daha iyi olacağını düşündüm. Artık bir daha ki sefere...
Tabii ki Gize piramitlerini gezerken bunların hiçbirisini algılamak mümkün değil. İlk şaşkınlık ve “geçiş anı”nın sersemliğini atlattıktan sonra etrafta aylak aylak dolaşmaktan başka bir şey yapamıyorsunuz. Üstelik vaktiniz de dar. Rehberden bir saatlik izni ancak kapmışsınız! Vaktiniz olsa bile, teknik olarak piramitin içine girip şaftları filan görmeniz imkansız. Piramitlere girip de çıkanların yüzlerinden, koku, nem, pislik ve boğulma hissinden başka birşey okunmuyor. Dolayısıyla okuduklarınızın sihirli atmosferi bir süre sonra kayboluyor ve sıradan turistlere dönüyorsunuz. Ben (hayranlıktan doğan) ilk şaşkınlığımı atlattıktan sonra her zaman yaptığım gibi (!) kayboldum. Telefonumu kapadım ve gruptan ayrıldım. Keops ve Kefren'in arasındaki yoldan ilerleyip kendimi duygularıma bıraktım. İyice uzaklaşınca piramitler, çöl ve sadece ben kaldım. Bir de kum kokusu. Bu kum kokusu zaten Suriye'den beri beni izliyordu.
"İşte dedim; bunlar herkese göre yan yana duran 3 piramit. Birisi daha küçük ve diğer ikisiyle aynı doğrultuda değil. Tıpkı Avcının Kuşağı gibi. Aslında gördükleriniz Avcı'nın, yani Orion'un yeryüzündeki izdüşümünden başka bir şey değil! Şu üçünün dizilişine bakın, aynen avcının kuşağındaki üç yıldızın dizilişine benzemiyor mu?"
Anlatırken, aslında kitabı burada bir taşın üzerinde otururken okumanın daha iyi olacağını düşündüm. Artık bir daha ki sefere...
Tabii ki Gize piramitlerini gezerken bunların hiçbirisini algılamak mümkün değil. İlk şaşkınlık ve “geçiş anı”nın sersemliğini atlattıktan sonra etrafta aylak aylak dolaşmaktan başka bir şey yapamıyorsunuz. Üstelik vaktiniz de dar. Rehberden bir saatlik izni ancak kapmışsınız! Vaktiniz olsa bile, teknik olarak piramitin içine girip şaftları filan görmeniz imkansız. Piramitlere girip de çıkanların yüzlerinden, koku, nem, pislik ve boğulma hissinden başka birşey okunmuyor. Dolayısıyla okuduklarınızın sihirli atmosferi bir süre sonra kayboluyor ve sıradan turistlere dönüyorsunuz. Ben (hayranlıktan doğan) ilk şaşkınlığımı atlattıktan sonra her zaman yaptığım gibi (!) kayboldum. Telefonumu kapadım ve gruptan ayrıldım. Keops ve Kefren'in arasındaki yoldan ilerleyip kendimi duygularıma bıraktım. İyice uzaklaşınca piramitler, çöl ve sadece ben kaldım. Bir de kum kokusu. Bu kum kokusu zaten Suriye'den beri beni izliyordu.
Aradan ne kadar zaman geçtiğini hatırlamıyorum. Silkinip kendime geldim. Gerçek dünyaya döndüm. Şimdi beni arıyorlardır diye düşündüm. Telefonumu açtım. Bütün azarları tolere etmeye hazırdım.
Bu turistik gezilerin kötü tarafı o muhteşem anıtların arasında, ya da sevdiğin hiç bir ortamda kafana göre takılamamak.
- Sopamı izleyin!
- Beş dakika serbestsiniz!
- Geç kalmayın!
Ama ben geç kalmak istiyorum. Otobüsü kaçırmak istiyorum. Kaybolmak istiyorum. Bazen fotoğraf çekmek bile olayı mekanikleştiriyor, ortamdan keyif almayı unutmanıza yol açıyor. Fotoğrafa konsantre olurken çevrede olup biteni kaçırıyor, kamerayı ayarlayacağım derken, bir ibis kuşunu izlemenin hazzını tadamıyorsunuz.
Osiris ayağını uzatsa Nil'de yıkanabilirdi.
BİR DİLEK; YENİ BİR ROTA
Eğer tekrar Mısır'a gidecek olursam önce Mısır'ın kuzey batısındaki Siwa çölüne giderim. Adrere Amellal otelinde kalırım. Büyük İskender'in firavunluğunu ilan ettiği Siwa kentinde ıssız Amon tapınağını gezerim. Şali tepesindeki, 1926'da üç gün süren yağmurla eriyen hayalet şehri, altın mumyalar vadisini, 2500 yıl önce bir kum fırtınasının yok ettiği, mumyalanmış Pers askerlerini görürüm. Bahariya vahası üzerinden Nil kıyılarına giderim. Yolda belki Küçük Prens'in küçük çöl tilkisi ile karşılaşırım. Assuan'da, Nil'e tepeden bakan "The Old Cataract" otelinde kalırım. Otelin kayalar üzerindeki rahat koltuklarında Agatha Christie'yle bir tek atar, nargile dumanları arasından gün batımını seyrederim. Sonra ufak bir fellukaya atlar, Luxor'a geçerim.
Neden "ufak" derseniz, Nil'e yakın olmak için derim. Neden "Luxor" derseniz, adını sevdiğim için derim. 
