12 eylül 2010'da anayasamızın bazı maddelerinde değişiklik yapılması hakkındaki kanun teklifi halk oyuna sunulacak. O nedenle önerilen değişiklikleri, sadece popüler ve basında tekrar tekrar yazılan yönleriyle değil, kanunun kendisini okuyarak yorumlamak istedim.
Madde 10. Bu madde kanun önünde eşitlikle ilgili. Yapılacak değişiklik içeriğini çok değiştirmiyor. Yapılmak istenen ilave; kadın ve erkek eşitliği, çocuklar, yaşlılar ve engelliler için koruma ve kollama amaçlı tedbirler alınırken sağlanacak avantajların, eşitlik ilkesine aykırı sayılamayacağı yönünde. Bence yerinde bir düzenleme,
EVET.
Madde 20. Özel hayatın gizliliği. Bu maddenin eski halinde, yargı kararı veya kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri olmadan kimsenin üstünün, özel kağıtlarının ve eşyasının aranamayacağı ve bunlara el konulamayacağı yazılı. İlave edilen kısımda; kişisel verilerin korunmasını isteme hakkı sağlanıyor. Kişi kendisiyle ilgili veriler hakkında bilgi alma, verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme, amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenme hakkına sahip. kişisel bilgilerin gizliliğinin korunması özellikle e-devlet uygulamaları yoğunlaştığında çok önemli,
EVET.
Madde 23. yerleşme ve seyahat hürriyeti. Bu maddenin eski halinde, vatandaşlık ödevi (her neyse??) ya da ceza konuşturması sebep gösterilerek hakim kararı olmadan yurt dışına çıkma hürriyeti sınırlandırılabiliyordu. Şimdi suç soruşturması nedeniyle hakim kararına bağlanmış.
EVET
Madde 41'de ailenin korunmasına çocuk hakları eklenmiş. Devlet çocuk istismarı, cinsellik ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirler alır.
EVET
Madde 53. Bu madde toplu iş sözleşmesi ve toplu sözleşme hakkını düzenliyor. Madde 53'te, 82 anayasasına 1995 yılında eklenen ve sendikalar ve üst kuruluşların üyeleri adına yargıya başvurma ve toplu görüşme yapmalarına olanak sağlayan ek maddeye çeki düzen verilmek istenmiş. Fakat bu yapılırken yargıya başvurma hakkı yeni taslağa konulmamış. Memurlar ve diğer kamu görevlileri toplu sözleşme yapma hakkına sahip olacaklar. Uyuşmazlık halinde uzlaştırma komisyonlarına başvurabilecekler. Bu maddenin yeni şeklinde sendikalardan d bahsedilmemiş. Memurların bu toplu sözleşme hakkı var, ama pazarlığın kimler arasında olacağı açık değil. Toplu iş sözleşmesinin nasıl yapılacağı kanunla düzenlenir diyor, fakat sendikal haklar belirsiz. Kimlerden oluşacağı belli olmayan Uzlaşma kurulu kararları kesindir diyor, yargıya gitme hakkını elinden alıyor. Bu kurulun "yandaş" olma riski var. Ayrıca grev hakkı da söz konusu değil. Kanun düzenlemeleri ile sendikalar devreye girse bile, grev hakkı olmadığı zaman sendika olayı kağıt üzerinde (güdük) kalır. Devasa sendika binaları ve zengin sendika patronları türer, olan yine işçi ve memura olur.
HAYIR!
Madde 69. Siyasi partilerin uyacakları esaslar.
Bu maddeye siyasi partilerin mali denetiminin sayıştay tarafından yapılacağı eklenmiş. Zaten öyleydi, fakat sayıştayın kararı anayasa mahkemesi kararı ile kesinleşiyordu. Ayrıca anayasa mahkemesi partilerin mal edinimlerinin ve gelir giderlerinin kanuna uygun olup olmadığını denetliyordu. Şimdi anayasa mahkemesi bu konuda tamamen devre dışı ve sayıştayın kararı kesin!
Ayrıca parti kapatma ile ilgili uzun bir paragraf eklenmiş. Eskiden Yargıtay cumhuriyet başsavcısı direkt olarak dava açabildiği halde, şimdi dava açılabilmesi için TBMM'de bir komisyonun onay vermesi gerekecek. Komisyon, grubu bulunan partilerin her birinden gelecek beşer üyeden oluşacak (meclis başkanı komisyon başkanı), ve üye tam sayısının 2/3 çoğunluğu ile karar verilecek.
Parti eylemleri açısından ilave cümleler; "meclis çalışmalarındaki oy ve sözler, mecliste ileri sürülen düşünceler ve meclisçe başka bir karar alınmadıkça bunların meclis dışında tekrarı veya açığa vurması ile idarenin eylem ve işlemleri odaklaşmanın tespitinde gözetilemez" şeklinde. Bir çeşit meclis dokunulmazlığı sağlayan bu madde yerinde. Fakat şu anda uygulamada olan dokunulmazlık sınırlarının aşırı genişliği, milletvekilliği ile hiç ilgisi olmayan adi ve ticari suçları da içermesi beni rahatsız ediyor. Bunun yerine dokunulmazlıkları yeniden ele alan bir madde tartışılsaydı daha iyi olurdu.
Eski maddedeki temelli kapatılır cümlesi yerine sadece "kapatılır" yazılıyor. Temelli kapatılan partiler bir başka adla kurulamaz ifadesi iptal oluyor. Demek ki kapatılan bir parti bir süre sonra yeniden kurulabilecek ve eski adını bile alabilecek. Büyük aldatmacanın yazılı ifadesi! Öyleyse niye kapatıyoruz? Beyanlarıyla partinin kapatılmasına yol açan üyeler de 5 yıl yerine 3 yıl yeni parti kuramama cezası alıyorlar.
Şimdiye kadar parti kapatılmasından dolayı hiçbir demokratik gelişme olmadığını, her kapatılıştan sonra "mağdur" edebiyatı ile yeniden, ve eskisinden daha güçlü olarak ortaya çıktıklarını gördüğüm için; Parti kapatmayı zorlaştıran bu maddeye kısmen
EVET, içerdiği aldatmacalardan dolayı kısmen
HAYIR. Katılmadığım yönü; milletvekillerinin eylemleri dolayısıyla partinin kapatılması. Bu sadece partinin adının değişmesi ile sonlanan yapay bir sonuç. Bence suçu kesinleşen milletvekili siyasetten 3 yıllığına değil süresiz men edilmeli, parti kapatılmamalı. Diğer yandan bence hepsinden önemlisi; cezaları kesinleşmemiş olsa bile adi suçlardan ve yolsuzluktan yargılanan insanlar, yargı süreci bitmeden milletvekili olamamalı.
Madde 74. Sadece "Dilekçe hakkı" olan maddeye; bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı eklenmiş. Yeni madde ile şikayetleri inceleyen bir kamu denetçiliği kurumu ortaya çıkıyor.
EVET
Madde 84. Milletvekilliğinin düşmesi
Burada parti kapatma maddesinde yazılanlar dolayısıyla hükmü kalmayan bir paragraf yürürlükten kaldırılıyor.
Madde 94. Başkanlık divanı
Meclis başkanlık divanı görev süresi tüm yasama dönemini kaplayacak şekilde uzatılıyor. Eski halinde ilk 2 yıl sonunda değişiyordu ve bu durum anlamsızdı.
EVET
Madde 125 Yargı yolu
Eski maddede yüksek askeri şura (YAŞ) kararlarına (ilişik kesme vb)yargı yolu ile itiraz mümkün değildi. Şimdi bunun önü açılıyor. Görünüşte olumlu bir intiba uyandıran bu madde bence ileride bazı sıkıntılara yol açabilir. Daha önce irtica nedeniyle olan bazı ilişki kesmelerde başbakanın şerh koyduğunu biliyoruz. Bunlara geçmişe dönük yargı hakkı verilirse büyük bir kısmı askere geri dönebilirler. Asgari şartları yerine getiremeyen bir sürü öğretim elemanının buna benzer şekilde Üniversitelerden uzaklaştırılamadığını ve mahkemeleri bir şekilde kazandıklarını biliyoruz. Aynı şey TSK'da olursa ortalık toz duman olur. Yargının siyasallaştığı bir ortamda;
HAYIR
Madde 128 Bu maddede memurun mali ve sosyal haklarına ilişkin toplu sözleşme hükümleri saklıdır şeklinde bir cümle eklenmiş.
EVET
Madde 129 Disiplin kovuşturması ile ilgili olarak eski maddede yargı hükümleri dışında tutulan kınama ve uyarı cezaları da yargı denetimi içine alınmış,
EVET
Madde 144, Adalet hizmetlerinin denetimi, eski kanunda adalet bakanlığının izni ile adalet müfettişleri tarafından yapılırken, yeni taslakta bakanlıktan bahsedilmiyor, kanunla düzenlenir diyor Belirsizlik var. Altından çapanoğlu çıkabilir,
HAYIR
Madde 145; askeri yargıyla ilgili.
Askeri mahkemeler askere karşı suç işleyen sivillerin davalarına da bakıyordu. Sıkıyönetim durumlarında da yetkiliydiler. Bu durum sivillerin daha başlangıçta davaya 1-0 yenik başlamalarına yol açıyordu. Şimdi savaş hali dışında asker olmayan kişiler askeri mahkemelerde yargılanamıyorlar. Devletin güvenliği, anayasal düzenin işleyişi ile ilgili davalara adliye mahkemelerinin bakması öngörülüyor. Böylece TSK mensupları için özel askeri yargı yetkileri sınırlanıyor, sivil yargı hükümleri genişletiliyor. Bir yandan da halen devam eden Silivri mahkemelerinin yasal zemini kuvvetlendiriliyor. Silivri olgusuna rağmen, sivilleşmeye işaret eden bu durum olumlu,
EVET.
Madde 146 Anayasa mahkemesinin kuruluşu
Anayasa mahkemesi 11 asil üye yerine bu taslakla 19 üyeden kuruluyor.
- 3 üye TBMM tarafından seçilecek; bunların ikisi sayıştay üyeleri, 1 üye ise avukatların göstereceği adaylar arasından olacak,
- Cumhurbaşkanı 16 üye hakkında kesin kararı verecek. 3 üye yargıtay, 2 üye danıştay, 1 üye askeri yüksek idare mahkemesi üyelerinden olacak. 3 üye 45 yaşını doldurmuş üniversite profesör veya doçentlerinden (branşı belirtilmemiş), 5 üye yüksek tahsilli ve en az 20 yıl kamu hizmetinde çalışmış üst kademe yöneticileri, en az 20 yıllık serbest avukatlar veya anayasa raportörleri arasından, 2 üye yine 45 yaşını doldurmuş ve yüksek tahsil görmüş vatandaşlar arasından seçilecek.
Tamamıyla tuhaf bir organizasyon! Neresine değineyim? Oturup anayasa çalışacaklar, hukuk öğrenecekler, 45 yaşından sonra akıllarında ne kalırsa, sonuçları ülkenin kaderini ilgilendiren konularda kararlar alacaklar! Bazı ülkelerde uygulanan jüri sistemini anımsatıyor. Tek fark orada kişileri idama gönderebiliyorlar, veya serbest bırakabiliyorlar, burada ülkeyi (hikayelerini dinlediğimiz onlarca yanlış kararı anımsayın). Diğer taraftan her boş üyelik için bir üye bir aday için oy kullanabiliyor. Eski kanunda böyle birşey yoktu. Dernek seçimlerinde bile kaç kişi seçilecekse üyeler o kadar aday için oy kullanırlar. ..Kesinlikle
HAYIR!
Madde 147 Üyelerin görev süresi
Anayasa mahkemesi üyeleri oniki yıl için seçilirler. Eski kanunda 65 yaşta emeklilik dışında süresiz bir görev tanımı vardı. Şimdi oniki yıl! Kısaltılmış gibi gözüküyor ama neden bu kadar uzun bir süre? Ancak öğrenirler diye mi, yoksa şimdi üyeleri istediğimiz gibi ayarlarız, sonra da rahat ederiz diye mi?
HAYIR!
Madde 148 görev ve yetkileri
Yenilik olarak (normal kanuni yollar tüketildiği takdirde) bireysel başvuru hakkını getiriyor. Ayrıca eskiden yüce divan kararları kesindi, şimdi bir sefer daha yeniden inceleme başvurusu yapılabiliyor.
EVET.
Madde 149 Çalışma ve yargılama usulü
Genel kurul çalışmasını ve oy çoğunluğu hesalarını ilgilendiren bir madde. Yanlışlarla dolu madde 146'ya bağımlı olduğu için
HAYIR.
Madde 156 Askeri yargıtay
Askeri yargıtayın neden ayrı bir kurum olduğunu pek anlamıyorum. Bununla beraber ilgili maddeye bakarsak yine sivilleşmenin işaretlerini taşıdığı görülüyor. Askeri yargıtay üyeleri, askeri yargıtay genel kurulu tarafından önerilen 3 adet birinci sınıf askeri hakim arasından cumhurbaşkanı tarafından seçiliyor. Eski kanunda askeri yargıtayın askerlik hizmetlerin gereklerine göre kurulacağı yazıldığı halde, yenisinde bu ifade kaldırılıyor, mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre düzenleneceği yazılıyor...
EVET
Madde 159 hakimler ve savcılar yüksek kurulu (HSYK)
Eski kanunda kurulun başkanı adalet bakanı ve adalet müsteşarı doğal üye. 5 asil üyesi var, ve görev süreleri 4 yıl. 3 asil üyesi yargıtay genel kurulu tarafından, 2 üyesi danıştay genel kurulu tarafından, kendi üyeleri arasından üçer aday olarak öneriliyor. Cumhurbaşkanı her üyelik için 3 adaydan birisini seçiyor.
Yeni taslakta; üç daire halinde çalışacak 21 asil üye teklif ediliyor. Kurulun başkanı gene adalet bakanı, müsteşarı da doğal üye. Diğerleri;
- 4 üye, hukuk, iktisat ve siyasal bilim öğretim üyeleri, üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından Cumhurbaşkanı tarafından
- 1 üye, anayasa raportörleri arasından anayasa mahkemesince,
- 3 üye, yargıtay genel kurulunca, kendi üyeleri arasından
- 1 üye, danıştay üyeleri arasından danıştay genel kurulu tarafından
- 7 üye, birinci sınıf adli yargı hakim ve savcıları arasından, adli yargı hakim ve savcılarınca
- 3 üye, idari yargı hakim ve savcıları arasından, idari yargı hakim ve savcılarınca
4 yıl için seçiliyorlar. Burada da anayasa mahkemesi üyelerinin seçilişi gibi, her üye 1 adayın ismini yazabiliyor.
Görev tanımlarında önemli bir değişiklik yok. Farklı olarak; meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarda yargı mercilerine başvurulamıyor. EVET? HAYIR? Bu maddedeki tuzak bence bakan ve adalet müsteşarının yetki sınırları. HSYK'nın adalet bakanının istemediği bir kararı alabilmesi mümkün olacak mı? Bence olmayacak. Adalet bakanı ve müsteşarı istedikleri savcı hakkında soruşturma açtırabilecekler. Tamamen siyasallaşmaya yatkın bir kadrolaşma! Ayrıca "erklerin ayrılığı" prensibiyle de çelişiyor. Diğer taraftan, cumhurbaşkanı tarafından atanan ilk 4 üyenin ne kadar gerekli.olduğunu da anlamadım. Bu kurulda bir iktisatcı veya yöneticinin ne işi olabilir? Zaten siyasi ağırlığı temsil eden adalet bakanı ve müsteşarı var. Neden cumhurbaşkanı her kuruma karışmak zorunda? Başkanlık sistemine hazırlık mı?
HAYIR.
Geçici madde 15 yürürlükten kaldırılıyor. Bu madde 12 eylül ihtilalcilerinin yargılanmasını önleyen maddeydi. Şu anda bir önemi kalmamış gibi gözükmekle beraber, sembolik de olsa önemli.
EVET
SONUÇ:
Maddelere tek tek baktığımda EVET'lerin biraz daha fazla olduğunu görüyorum. Maddeler tek tek oylanmış olsaydı bu usulle belki daha iyi bir sonuç alınabilirdi. Fakat hepsi birden oylandığına göre, yapılmak istenen değişikliklerin tümünü toplu olarak değerlendirmek gerekir.
İlk olarak şunu belirtmek istiyorum; İstanbul Üniversitesinin eski öğretim üyelerinden Prof Bülent Tanör, bir anayasayı düzeltmenin, yenisini yapmaktan daha zor olduğunu söylemişti. Ne kadar doğru bir saptama olduğunu bizzat yaşayarak öğreniyoruz. Diğer taraftan, anayasa tartışmaları üzerine bir takım senaryolar yazıldığını görüyorum. Ortalıkta
"Darbeci misiniz? değil misiniz? 12 eylülün karşısındaysanız... 12 Eylül dönemi kapanıyor gibi laflar dolaşıyor. Evet, oylanan bir yerde 12 Eylül anayasasıdır. Fakat sadece geçici 15. maddenin kaldırılması 12 Eylül'ün yaralarını sarmaya yetmez. EVET oyları fazla çıkarsa, aksine 12 Eylül anayasasının esas sakıncaları kalıcı hale gelecek, uzun bir süre daha anlamlı bir değişiklik yapılamayacaktır. Dolayısıyla anayasanın temel karakteri, hangi parti olursa olsun, istikrar (bu da diğer bir aldatmaca) adı altında, tek parti otokrasisine yol açacak, halen içinde yaşadığımız bu durumun sakıncaları giderek derinleşecek, içinden çıkılmaz bir hal alacaktır. Hatırlarsanız, şimdiki iktidar bir zamanlar YÖK'ün başlıca mağduru olduğunu iddia ederken, yandaş kadrolar kurulduktan sonra YÖK diye bir sorun olduğunu unutmuştur.
12 Eylül anayasası temel olarak, rejimi korumak bahanesiyle, yasaklarla dolu, devlet otoritesini ve bürokrasiyi bireysel özgürlüklere hakim kılan bir anayasadır. İnsan değil, devlet odaklıdır. Siyasi partiler üzerindeki baskılar, seçim sistemi, barajlar, YÖK, dokunulmazlıklar, işci ve emekçi haklarındaki sınırlamalar hep bu anayasanın sonuçlarıdır.
Yeni taslak, çoğunluğu elinde tutan partiye (bu parti şimdi AKP'dir, uygulanan baraj sistemi, seçim sistemi devam ettiği sürece yarın bir başka parti olacaktır) büyük olanaklar sağlamakta, yargı denetimi zayıflamakta, bir anlamda bürokratik egemenliğini pekiştirmektedir. Azınlık, çoğunluğa karşı korumasız kalmakta, hukuk siyasetin etki alanına girmektedir. Toplu sözleşme-toplu görüşme gibi laf ebelikleri yapılırken, başka bir maddede sendikacıların siyaset yapmalarının önündeki engeller yerinde durmakta, grev hakkından hiç söz edilmemektedir.
15, 23, 41, 74 gibi maddeler şekilcidir. Bana göre aldatmacanın bir parçası olup, şirin gözükme çabasından fazla bir şey değildir.
Özetle bu taslak, 1982 anayasasının antidemokratik nitelikleri korunan bir benzeridir. Antidemokratik ve dayatmacı olduğunun diğer bir kanıtı da sadece tek bir parti tarafından hazırlanıp, diğer partilerle uzlaşma çabası gösterilmeden önümüze sürülen bir taslak olmasıdır. 2-3 madde dışındakilere zaten diğer partilerin de fazla itirazı yoktu. Böylelikle oylanacak maddeler daha konsantre hale gelir, üzerlerinde daha gerçekçi tartışmalar yapılabilirdi. Fakat o zaman da iktidar partisinin siyasi emelleri sekteye uğrar, insanlar aldatmacaların farkına varırlardı. Ne gerek var değil mi efendim? Siz darbeci misiniz? Benim oyum:
HAYIR!
Öğleden sonra eskiden kalma, yuvarlak, iri taşlı köy yolunu tıngır mıngır tırmanarak (dönüşte arabamı satacağım) Zeytinliköy'e geldik. Adada tüm köyler yüksek yerlere ve adanın iç taraflarına bakan yamaçlara kurulmuş. Deniz tarafından bakan korsanlar görmesin, tarım yapılan ovalık alanlara kolay ulaşılabilsin diye. Köyün tamamı 35-40 dakikada gezilebilecek büyüklükte. Girişteki kilise pazartesi günleri kapalıymış. Zeytinliköy hakkında broşürlerde anlatılan her şey köy meydanında toplanmıştı. Meydan dediğim, 4-5 dükkanla çevrili bir yol ağzı. Madamın Kahvesi, Panayot ve Orhan Karatay'ın kahveleri,
tatlıcı Hristo, biraz ileride de ufak bir çamaşırhane vardı.
