Mayıs 2011
Kenya’yı görüp sevdikten ve bir tutku şeklinde, her yıl yeniden “Afrika’ya gitme” arzusu duymaya başladıktan sonra elime güzel bir fırsat geçti. 2010’un bir sonbahar gecesi Gönül ve Yalçın’ın, özellikle de Yalçın’ın Alman arkadaşları ile keyifli bir gece geçirdik. Büyükada’da Fıstık Ahmet’in “Prinkipo”sundaydık. Yemek, rakı, oyun havası filan derken (müzik çok kötüydü), laf döndü dolaştı bizim Kenya tutkumuza geldi. Kenya ve Afrika konu olunca bana da Almanlarla konuşacak bir konu çıktı ve uzun lafın kısası, Pia ve Manfred, bizi de Yalçınlarla beraber Zambia’ya davet ettiler. 2011, Pia’nın Afrika’da, “German Developement Service (GİZ)”teki görevinin son senesiydi ve ayrılmadan önce bizi Lusaka’da misafir etmekten mutlu olacaklardı! Kaçırır mıyız hiç? Yalçın’ların kuyruğuna takılıp gittik ve onları mutlu ettik!
Zambia’daki belli başlı atraksiyon "Victoria" şelalesiydi. Geçen sene Zeynep’le birlikte oralara RCI kanalıyla gitmek için bir araştırma yapmış, fakat kolay bir yolunu bulamamıştık. Şelale bölgesi üç ülkenin sınırlarının birleştiği bir yerdeydi ve RCI bizi daha çok Zimbabwe’ye yönlendiriyordu. Sonra vazgeçip Tanzanya’ya yoğunlaşmıştık. Çok enteresan bir ülkeydi. Masai Mara’nın uzantısı olan Serengeti, dünyanın en romantik volkanı “Klimanjaro”, İnsanoğlunun ilk ayak izlerinin (malum ayakizim meselesi!) bulunduğu Rift vadisinin bir ucu, köle ticaretinin Afrika’daki iki merkezinden doğuda olanı, baharat cenneti Zanzibar adası, bir diğer dünya mirası “Stone Town”, hepsi oradaydı. Sonunda, Zambia’nın önüne bir de Tanzanya eklemeye karar verdim. Onu götürmeyeceğimize göre bu haber en çok Zeynep’i üzecekti.
Lonely Planet’e ve Tanzanya ile ilgili diğer gezi sayfalarına şöyle bir bakınca gezi programı aşağı yukarı belli oldu. Önce THY ile Dar-Es- Salaam’a gidecek, orada limana yakın bir otelde 2 gece konaklayıp, feribotla Zanzibar adasına geçecektik. Dar-Es-Salaam kısmı kolay oldu. “New Africa” oteli tam istediğim yerdeydi. Ayrıca, görülecek hemen her yere de yürüme mesafesindeydi. Organizasyonun Zanzibar kısmı biraz daha karışıktı. Adada 4 gün geçirecektik. Stone Town’da kalmayı pek düşünmedim. Orada kalırsak çevreye vakit ayıramayız gibi geldi. Kent dışında kalırsak sadece gidiş gelişlerde bile çevreyi tanıma fırsatımız olur diye düşündüm. İnternetten ilk beğendiğim yer, Stone Town’ın 10 km kuzeyinde, iki Alman’ın işlettiği bir tatil köyüydü. Fakat maalesef hazirana kadar açılmayacaklarını öğrendim. Mayıs ayında adada tatil köyleri vs yeni yeni açılıyordu. Tam o sıralarda bir gazetenin seyahat ekinde adanın en kuzeyindeki Nungwi köyü hakkında bir yazı çıktı. Bu köy kendi halinde, turizmle bozulmamış bir balıkçı köyüydü. Tek katlı, mercan taşı ve alçıyla yapılmış evleri, muhteşem bir sahili, ahşap tekne atölyeleri, candan insanları ve hemen dibinde bir deniz feneri vardı. Yazar, mutlaka “Dalla dalla” namlı “arabalara” binin diyordu. Demek ki Nungwi’de kalınacak ve Dala dala’ya binilecekti. Artık plan hazırdı. Oteli bulmak da zor olmadı. Fenerin bir tarafında Nungwi köyü, diğer tarafında “beach cottages” vardı. İsmi, Swahili dilinde deniz feneri anlamına geliyordu; “Mnarani”.
Heavenly father, grant us the strength to visit the museums and the parks, the goverment buildings and all the "must" in the guidebooks...
And if perchance we skip a historic monument to grab a sleep after lunch, have mercy on us, for our flesh is weak!
And if perchance we skip a historic monument to grab a sleep after lunch, have mercy on us, for our flesh is weak!
DAR-ES-SALAAM
Kahvaltıda bizi ikinci bir sürpriz bekliyordu. Salonun piyanosunda keyifle müzik yapan yaşlı bir adam vardı. Kahvaltıda caz vaziyetleri! Kazablanka’da göremediğimiz “Sam” buradaydı. Uzun bir kahvaltı ve güzel bir kahveden sonra dışarı çıktık. Güzel ve farklı bir kahveydi. Sonradan içinde zencefil, karanfil, tarçın ve daha bir sürü baharat olduğunu öğrendim. Dar-Es-Salaam’dayız.
Dar-Es-Salaam, huzura açılan kapı demekmiş. Yürüyerek gezeceğiz.
Yürüyüş güzergahımız Lonely Planet’ten kopya. Önce sahil yolundan güneye inip, feribot iskelelerinin önünden geçtikten sonra (bu aynı zamanda ertesi gün için keşif olacak), bir sokak arkadaki Samora caddesinden geriye, kuzeye doğru döneceğiz. Dönüş yerimize yakın “askari” anıt var. Bunu birinci dünya savaşında hayatlarını (haybeden) kaybeden Afrikalıların anısına dikmişler. Sonraki gereksiz savaşlarda insanlara, “bak onlara ne güzel anıt yaptık, size de yaparız” diyebilmek için herhalde… Aynı yolun devamında, 1-2 km sonra, “Karimjee Hall” ve Ulusal müzeyi bulup gezeceğiz. Niyetim en fazla (ve mutlaka) “Ocean Road” hastanesine kadar gidip, Okyanus caddesinden, otele doğru geri dönmek, dönüş yolunda da hükümet binasını ve balık marketlerini görmek. Zaten enteresan ve tarihi binaların hemen hepsi de bu güzergahta toplanmış.
Otelden çıkar çıkmaz kendimizi insan kalabalığının içinde bulduk. Burası “Zanzibar Gate” denilen ve adalara giden feribotların bilet satış yerlerine ve iskelelerine çok yakın olduğu için oldukça kalabalıktı. Doğru dürüst yürümek veya fotoğraf çekmek çok zordu. Hemen iki adımda bir yanımıza gençten birisi gelip “yardım” etmeye çalışıyordu. Çoğu bilet simsarıydı. Bunlara Swahili dilinde kene anlamına gelen "papasi" deniliyor. Ancak bu kadar doğru bir tanımlama olabilir! Birisine herhangi bir şey veya yer sorduğunuz anda kene gibi yapışıyorlar, kendilerini zoraki rehber atayıp (!) bahşiş almadan bırakmıyorlardı. Bahşiş vermeden kurtulmaksa en zoruydu. Neyse ki kısa zamanda zoru başarmayı öğrendik. Gözlerinin içine içine bakıp, işaret parmağını tehdit eder gibi sallayarak, … defol git!” anlamına gelen (!) şeyler söylemek bunun bir yoluydu. Noktaları, Türkçe dahil, istediğiniz gibi doldurabilirsiniz. Diğer bir yol da bir arka sokağa geçmekmiş. Bunu biraz geç öğrendik.
Kıyı boyunca genel olarak, kırmızı kiremitleri ve tahta korunaklı geniş verandalarıyla dikkat çeken, genellikle çeşitli vakıflar tarafından kullanılan, kolonyal dönemden kalma evler ve aralarında yer yer daha yüksek ve yeni yapıldığı belli olan binalar, lüks oteller vardı. Arka yollarda ise, bizim yürüdüğümüz yollarda demek daha doğru, “duka” adı verilen küçük dükkanlar, hint usulü küçük çay evleri, bol miktarda “Exchange” bürosu, hiçbir tarife uymayan karmakarışık, bir yüksek, bir alçak, yarı bitmiş, bitmemiş, renkli-renksiz binalar ve tam Afrika usulü bir kargaşa vardı. Bisikletler, motosikletler, üç tekerlekli yük taşıyıcılar, dondurma satıcıları, minibüsler, otobüsler de ayrı bir curcunaydı. Ben hiçbir yerde, yollarda bu kadar fazla gazete-kitap satışı yapıldığını görmedim. Yol kenarlarında bol miktarda, bizim işportacılara benzeyen seyyar satıcılar vardı. Bunların çoğunun tezgahında gazete/mecmua satılıyordu. Sık sık tablaların önünde durup, sergilenen gazeteleri okumaya çalışan insanlara rastlıyorduk. İkinci sıklıkta gördüklerimiz ayakkabı tamircileri ve boyacılarıydı. Ulusal müzeye doğru yaklaşırken yol kenarında su satıcıları çoğalmaya başladı. Demek ki bizim gibi yürüyerek gezenlerin su diye inlemeye başlamaları bu civarda oluyormuş. Uyanık millet vesselam! 
Müzenin iki binası arasındaki bir alanda 1998 yılında Dar-es-salaam’daki ABD büyükelçiliğinin el-Kaide örgütü tarafından bombalanması sırasında ölenlerin anısına yapılmış bir anıt duruyordu. Anıtta kullanılan malzemenin, olay yerinden toplanan bisiklet ve metal parçaları olması terörün sıcaklığını (veya soğukluğunu) bugüne taşımış. Ölen insanları temsilen ortada bir çocuk ve zeminde 5 tane de beton veya toprağa karışıyormuş gibi gözüken yarım insan kafası vardı. Güzelim anıt, kötü mekan seçimi yüzünden zorla farkediliyordu. Hatta öyle zannediyorum ki, müzeyi gezenlerin bir kısmının bu anıttan haberi bile yoktur. Bir köşeye de tel örgüler arkasında eski başkanların kullandığı, Rolce Royce (yakışır!), Mercedes marka lüks makam arabaları sıkıştırılmıştı. Bunlar da Karimjee Hall bahçesinde sergilenseydi bence daha iyi olurdu. Karimjee Hall, hükümet merkezi 1973 yılında Dodoma’ya taşınmadan önce parlamento binasıymış. Güzel, kolonyal stilde yapılmış eski bir binaydı. Kapalı olduğu için gezmedik. Onun yerine, yüzyıllık akasya ağaçlarıyla dolu, geniş ve güzel bahçesinde biraz dolaştık. Binada ve bahçede, serbestçe dolaşan tavus kuşlarından başka kimseyi görmedik.
Rengarenk kangasına sarınmış bir kadını izleyerek botanik bahçesine doğru ilerledik. Bana kalsa yeşil elbiseliyi izlemeyi tercih ederdim. Ama acıkmıştık. Önümüzdeki kadının başının üstündeki tepside muhtemelen mango veya muz hevenkleri vardı. Açlık galebe çaldı ve muzları izlemeyi tercih ettik (!). Yolun sağında sıralanmış açık hava lokantaları vardı. Birisini gözümüze kestirip daldık. Burası bir açık hava lokantasıydı. En büyük lüksü, bir kenarda el yıkamak için kullanılan bir bidon su olmasıydı. Civardaki otellerde veya resmi dairelerde çalışanlar buralarda muhtemelen çok ucuza karın doyuruyorlardı. Örneğin 3500 şiline (3,5 TL) haşlama et, eti banmak için sos-çorba arası bir şey ve pilav yemek, kola içmek mümkündü. Biz de öyle yaptık. Masada yanımızda oturanlar parmaklarıyla tuttukları “maize” denen beyaz “şeyi” yiyorlardı. Sorduk, gene tam olarak anlamadık. Mısırın koçan kısmından yapılan un bulamacı gibi bir şey. Ama Swahili dili konuşulan her yerde önümüze çıkan, çok popüler bir yiyecek, ucuz ve besleyici. Kola şişeleri de bizimkilerden daha ince ve uzun. Tadı biraz daha baharatlı gibi geldi bana. Karnımız toktu ve uzaktan okyanusun sesi geliyordu. O tarafa doğru yöneldik. Az sonra sahildeydik. Burası “Ocean Road” ise Ocean Road hastanesi de burada olmalıydı.
Robert Koch 1897’de bu hastanede malarya ve tüberküloz üzerinde çalışmaya başlamış. Araştırmaları sonucu BCG aşısını burada bulmuş. Benimkisi bir saygı ziyareti olacaktı ama laboratuvarı bulamıyorduk. Koch’un adını bile duymamışlardı. Sonunda hastabakıcılardan birisi önümüze düştü, bilse bilse o bilir deyip bizi bir kimyacının yanına götürdü ve sonunda bulduk. Koch’un hastanesi, ana binanın arkasında, kubbeli küçük, beyaz, çok zarif bir binaydı. Odası kapalıydı. Laboratuvarları gezdik. Laboratuvarda her şey, yüzyılı aşkın zamandır aynı şekilde duruyordu. Etüv, cam kaplar, ispirto ocakları… Burayı bulmak için harcadığım zamana değdi. Şartlar ne olursa olsun, bütün keşiflerin insan beyninde başladığına güzel bir örnek.
- Fotoğraf çekmek yasak! Haydaa çattık dedim (içimden).
- Burası hükümet binası! Etrafımı sardılar.
- Yassah hemşerim, gibi bir şeyler söyledi kendi dilinde. Vücut dili daha okunaklıydı. Alın hükümetinizi ….’ne sokun diyemedim. Türkçesini kastediyorum. İngilizce söylesem kesin hır çıkardı. Önce; şu maymunu çektim, dedim. Doğal olarak inanmadılar. Karşı tarafta saf saf oturanlardan birisi beni kamerayla demir parmaklıklar arasından içeriye uzanırken görüp bu adamlara jurnallemiş. İnkara gerek yoktu. Ben de hücuma geçtim. Giderek sertleşerek (ne kadar sert olabilirsem!) hiçbir yerde yasak yazısı olmadığını söyledim (Blöf!). Eğer bana duvarlarda bir tane bile “fotoğraf çekmek yasaktır” uyarısı gösterirlerse kamerayı onlara vereceğimi, aksi takdirde şikayet edeceğimi söyledim (nereye edeceksem?). Elimi kolumu onlardan daha yükseğe sallayarak aynı cümleyi bir kere daha tekrarladım. Gözlerindeki çakmakların sönmesinden, aramızdaki ateşin harının soğuduğunu hissedip rahatladım. Blöfümü görmüşlerdi. Başka çekmeyin deyip gittiler. İlk yapacakları iş, bir yerlere “yasak” levhası koymak olacaktır!
Bu tartışma bana gayet iyi geldi. Adrenalinim yükselince yorgunluğum geçti. Yürümeye devam ediyoruz. Sahil tarafına geçtik. Önümüzde tekneler, insanlar, balıkçılar ve sesler giderek artmaya başladı. Balık pazarına geldik.
Çok yorgunduk. Fakat bu şehirde geçireceğimiz tek gündü ve çok iyi dolaşmıştık. Şimdi günü taçlandırmamız gerekiyordu.
Biraz dinlendikten sonra, otelden tekrar ayrıldık. Hava kararmıştı. Sahil yolunda, bir 600 metre kadar ileride Kempinsky oteli vardı. Çok lüks bir oteldi. Girişi, lobisi filan çok havalıydı. En üst katında, tüm limanı ve okyanusu gören güzel bir bar vardı. Oraya çıkıp etrafa bakındık. Bar olarak güzeldi. Gece, sakin sakin demlenmek için iyi bir seçim olabilirdi. Fakat yemek servisi yoktu. Tekrar otelimize dönüp en üst kattaki Thai lokantasına çıktık. Aynı manzaraya bakan bir pencerenin önünde, titrek bir mum ışığında kırmızı şarabımızı yudumlayıp Thai yemekleri tattık. Afrika'nın orta yerinde uzak-doğu yemekleri yemek bazıları için tuhaf bir seçim sayılabilir. Ayrıca yukarıdaki "tattık" fiili de biraz yanlış oldu. Tattığımız sadece, garson kızın "içinde azıcık şili biberi var" dediği yemeğin ilk lokmasıydı. Azıcık dediği Şili biberi ağzımdan mideme kadar giden yolu kalorifer brulörü gibi yaktı. Yemeğin sonrası yanan mukoza artıklarından kurtulma çabasıyla geçti. Fakat biz hayatımızdan memnunduk. Kalbe giden yol yanmıştı ama, artık o yola ihtiyacımız yoktu. Mutluyduk. Garson kız iyi olup olmadığımızı sordu. iyiydik. Baktığı yerden mutluluğumuzu görmesi için bir mum ışığı bile yeterdi.
Ertesi sabah bavulları toparlayıp otelden ayrıldık. Feribot iskelesi "Zanzibar gate" yürüme mesafesindeydi. Biz de yürüdük. Bu sefer başımıza geleceği biliyorduk. İskeleye yaklaşırken simsarlar etrafımızı kuşattı. Biletimizi göstermek bile bizi kurtarmadı. Bizi ite kaka bir kenara götürdüler. Ben saf saf "biletimiz var" sağolun filan demeye çalışırken, adamın teki biletlerin numarasını bir kağıda yazmaya kalktı. O anda bende jeton düştü. Numaraları alıp, biletin üzerine bir işaret koyacak, şirketten "bu adamları size ben ayarladım" komisyonu koparacaktı. Adama bir fırça atıp, biletimi elinden kaptım, kaçar gibi uzaklaştık. Zaten giriş kapısı da yakındaydı. Kendimizi içeri atınca rahat bir nefes alır gibi olduk (!). Kapı görevlisine "şu hıyarlar şöyle böyle yapıyorlardı" diye dert yanıyordum ki adamın bir jesti suçun "örgütlü" olduğunu ele verdi. Bu memlekette vücut dilinin ağız dilinden daha okunaklı olduğunu bir kere daha anladım. 
O da avanta peşindeydi. Uzun lafın kısası, ancak bagajları kontrol ettikleri masayı geçtikten sonra rahatladık. Bavullarımızı kimseye kaptırmadan ikinci kata çıktık. Biletimiz lüks mevkiydi. Klimalı salonda, aşağıdaki kalabalıktan uzak, rahat koltuklarda oturup televizyon seyrederek Zanzibar'a gidecektik.2 saatlik yolumuz vardı.
Ve biz yukarıda olduğumuz sürece aşağıdakiler-yukarıdakiler olayı iyi bir şeydi!
Feribotumuz “Stone town”a yanaştı. Önceden ayarladığım minibüs ve adalı bir şöför iskelede bizi bekleyecekti. Feribottan inecek, elinde “Günay” yazılı kağıt tutan adamı bulacak ve otele doğru yola çıkacaktık. Bu karşılama olayını çok seviyordum. Her durakta bir akrabamız var da bizi özlemiş, karşılamaya gelmiş gibi oluyordu. Kapıya doğru ilerlerken adamın birisi, resmi üniformalı biri, arkamızdan seslenip bizi durdurdu.
- Pasaport? Vize? Aşı kağıdı?
Zanzibar'da sezon haziranda başlıyormuş. Bizim otel mayısın ilk haftasında, yani bir hafta önce açılmış. Otelde bizden başka sadece bir aile vardı. Bizi ilk karşılayan çocuk-adam bir turizm öğrencisiymiş. Bizim şoför onu yakalayınca "ben bilmem" diyememiş. Kem küm etmesinin sebebi, otel müdürünün sıkı sıkı "müşterilerle konuşup ortalığı karıştırma" diye tembih etmesiymiş. Sonradan yanıma gelip bunları anlattı. Özür kısmını kısa kesip yerel tur tekliflerine atlayınca müdürün henüz bu konuda kulağını çekmediğini anladım. Jale ilk şoku atlatamamış gibi gözüküyordu. Şekerinin düştüğünü düşünmüş olmalı ki "yemek yiyelim" dedi. Restoranın ön tarafında, denize doğru uzanan tahta verandada üç masa vardı. Birini seçip oturduk. Rezervasyonumuzun "full" pansiyondu. Fakat garson olması muhtemel kişi (!) bize "alakart" muamelesi yapmaya başlayınca "çattık" dedim. Uzatmayalım, halkla ilişkiler memuresi gözlerini ovuşturarak geldi ve olayı çözdü. Jale pizza ısmarladı. Ben ne yediğimi unuttum. Hatırlamak da istemiyorum. Zira her ikisi de üzerlerindeki kalın bir sinek tabakasıyla geldi ve masamıza kondu. Afiyet olsun! Sol elimizi devamlı sallayarak açılan koridordan tabaklarımıza ulaşmaya çalıştık. Olmadı, üzerini peçeteyle örtüp, hafifçe aralayarak lokmaları koparmaya çalıştık. Gene olmadı. Kurtulmak imkansızdı. Sonunda yenildik. İskemlelerimizi gölgeye çekip doymalarını seyrettik. Etrafta yarasa boyunda kelebekler uçuyordu. Hava alabildiğine sıcaktı. Yalnızdık, şaşkındık ve doyup doymadığımızı anlayamamıştık. Karnımda ricat boruları çalıyordu. Her türlü plan ve program yerle bir olmuştu. Jale'nin üstüme çıkıp beni yumruklayacağından korkuyordum. Yüzündeki renklerden başıma gelecekleri anlamaya çalıştım. "Hayatım" desem alışık değildi, "balım" desem küfür gibi gelirdi. Mimiklerinin glukometresi alarm hattına yaklaşıyordu. Fakat korktuğum başıma gelmedi. Adrenalininin yükseldiğinden olacak, kan şekeri uygun bir yerlerde durdu. Odamıza dönüp yerleşir gibi yaptık. Uyumalı ve bugünü unutmalıydık.
Bir yeri gördüm diyebilmek için orada en az bir sabah uyanmak lazım. Gecenin seslerini dinlemek ve gün ağarırken uyanmak. Kapıyı veya pencereyi açıp nerede olduğunu hatırlamaya çalışmak.
NUNGWİ
“İkinci bir hanım almayı asla aklına bile getirme”
Akvaryumda deniz kaplumbağaları var. Köyün gençleri (bir de yabancı kız) sırayla burada rehberlik yapıyorlar. Fazla turist olmadığı için daha çok akvaryum önündeki kafede vakit geçiriyorlar. Turist yok dediysem şimdilik. Köyün iki yanında ve adanın tüm etrafında büyük otel kompleksleri, tatil köyleri uzanıyor. Doğu tarafındaki Mnemba adası derin deniz ve dalış meraklıları için ünlü bir yer. Kilometrelerce uzunluğunda sahillerde dalış, dip seyri, yelken, paraşüt, her türlü turistik numara var. Ama dedim ya, gelecek ay. Mevsim haziranda başlayacak (çok şükür!).
Halk oldukça muhafazakar(mış). Çoğunluk müslüman. Otelimizin resepsiyonunda "dini inançlarına saygı gösterin, ramazanda giysilerinize dikkat edin, fotoğraf çekmeyin vs" gibi uyarılar vardı. Kız çocukları gündüz genellikle beyaz uzun başörtüleriyle dolaşıyor, kalabalık gruplar halinde okula veya medreselere gidiyorlar. Kuran kursları ve din eğitimi pek revaçta. Başlık parası gelenekleri de bizdeki gibi. Bunlar benim gördüklerim ve Burhan'dan (bizim şoför) öğrendiklerim. Gerisini bilemem, ben bir turistim!
Kumsalın topraklaştığı yerde balıkçılar ağlarını tamir ediyor, bir kaç ihtiyar (emekli) balıkçı yere oturmuş (torunlarıyla birlikte) deniz kabukları satıyordu. Ortam muhteşemdi. Kumlara oturduk ve denizi, gelip geçen ve durup duran tekneleri ve bulutları seyrettik. Deniz yükselmiş, ayağımıza gelmişti. Soyundum ve kendimi sulara bıraktım. BAHARAT TARLALARI ve JOZANİ ORMANI
Bizi Nungwi'ye getiren şoförümüz Burhan'la bir ada turu için anlaşma yaptık. 140 dolara bizi tüm gün minibüsüyle dolaştıracak, sonra otele geri getirecekti. Aşağı yukarı 210 km.lik bir tur. Hedefimiz baharat tarlaları, "Colobus" maymunları ve "Stone City".
Büyük baharat bahçeleri adanın orta kısmındaki Kizimbani bölgesinde yer alıyor. Son zamanlarda bizde de kök zencefil veya çubuk tarçın modası çıkmıştı. Ama genelde tozlarını kullandığımız baharatları ağaçlarda filan görmek, tarçın ağacının kökünde vicks koklamak çok ilgi çekici geldi. Adeta bir botanik dersi gibiydi. Örneğin vanilyanın bir bitki olabileceği hiç aklıma gelmemişti. Kullandığımız bir çok toz baharatın kaynağını bilmediğimizi farkettim. Meğerse vanilya sarmal bir bitkiymiş. Karanfilin ağacı varmış. Kafama "Jack fruit" düşse ölürmüşüm. Limonla ilgisi olmayan limon diye bir otsu bitki varmış. Bunun sabunuyla yıkanınca sivrisinek ısırmazmış.
Baharat bahçelerinden çıktıktan 15 dakika kadar sonra Jozani ormanının bir ucuna geldik. Burada da ücret karşılığı yerel rehber alıp, sıkıcı bir orman yürüyüşü yapmak zorunlu. Bizimki bahşişi hakketmek için yolu uzattıkça uzattı. İşte örümcek ağ örmüş, ne büyük salyangoz, şurada bir kuş var ama yok gibi lüzumsuz bir yürüyüşten sonra asıl konuya geldik. Yani dünyada yalnız bu bölgede yaşayan kırmızı saçlı maymunlara...
Ormanın bizim gitmediğimiz deniz tarafı çok daha orijinalmiş. Bunu maalesef döndükten sonra, ağaçları tekne yapımında kullanılan Jozani ormanına Türkçe'de neden "subasar ormanı" dendiğini araştırırken öğrendim. Ormanın Chwaka körfezinin kıyılarındaki kısımlarında, üzerinde yürürken altınızda sürüp giden yaşamı izleyebileceğiniz uzun tahta köprüler varmış. Bir anlamda tropikal bir adanın nasıl oluştuğunu görebileceğiniz, canlı bir organizmanın üzerinde olduğunuzu hissedebileceğiniz bir yer! Daha önce Kenya'da okyanus kıyısındaki resiflerde dolaşırken, hayatımda ilk defa canlı bir mercan gördüğümde çok heyecanlanmıştım. Şaşkınlıkla heyecan arası bir duyguydu. Aralarında yüzdüm, üzerlerinde yürüdüm. Atolleri, mercan adalarını düşündüm. Benim kadar canlı, dünyadaki her canlıdan daha yaşlıydılar. Fakat ne kadar yaşadıklarını kimse bilmediğinden, yaşsız yaşlılardı.
Bu ormanda tuzlu suda yetişebilen ve kökleri toprak ve resiflerin üstünde sarmaşık gibi yayılan dokuz ağaç türü varmış. Bu kökler bir yandan adayı getgitle yükselen sulardan, tsunamilerden korurken, sular yükseldiğinde aralarına dolan balık ve yengeç gibi canlılara da üreme ortamı sağlıyormuş. Bunlar büyük bir olasılıkla, mangrov veya mangal (mangrove) adı verilen ormanlar. Dünyada bu sınıfa giren 70 kadar ağaç türü var. Önceki yıllarda National Geographic dergilerinden birisinde okuduğum bir makale bu ormanları; bir ayağı karada, bir ayağı denizde olan bitkisel amfibiler olarak tanımlıyordu. İç kısımlar adanın daha yaşlı kısımları olduğundan, resifler üzerine dökülen yapraklar ve bitki artıkları zamanla toprağa dönüşmüşler. Bizim sıkıntılı yürüyüşümüzde rehberin söyleyip benim es geçtiğim, "ormanın altı denizle irtibatlı..." gibi bir lafta kastedilen de muhtemelen buymuş. Biz işte, ormanın daha yaşlı kısmında dolaşıp esas olayı kaçırmışız. Yani doğumunu!
STONE TOWN "Mji Mkongwe"
Stone Town buraya İngilizlerin verdiği isim. Bu toprakların çocukları, Swahili halkı, bu eski şehre "Eski şehir, Mji Mkongwe", karşı sahile de "Karşı Sahil, Ng'ambo" demişler. Karşı sahildekilerin karşı sahile ne dediklerini bilmiyorum. Bu toprakların çocukları derken, doğu Afrika'dan geldiklerini düşünüyordum. Evet, oradan da gelmişler, fakat bu adanın Zangibar olarak asıl kurucuları İran'dan gelen Şiraz'lı göçmenlermiş! Zangibar, Farsca "zencilerin sahili" demekmiş. Ada, 16 ve 17nci yüzyılları Portekiz egemenliğinde geçirmiş. Daha sonra "Umman Sultanlığı" dönemi başlıyor. Bu dönemde, Umman Sultanları bu güzel (ve zengin) adada daha uzun süre kalabilmek için, Muscat'taki yönetim merkezlerini Stone Town'a taşımışlar. Böylece hem baharat, hem de köle ticaretinin parsasını toplamışlar. Zenginlik başlarına vurunca birbirlerine düşmüşler. Burada bir ihtimal Zanzibar'lı Lawrence (!) devreye girmiş. Ummanlılar bir gün uyandıklarında bakmışlar ki, başlarında İngiliz bir vali var, hayırdır inşallah!
Bu konuya tekrar döneceğim.
Tarihi kapılardan ancak 277'si bugüne erişebilmiş. Barış müzesinin arka çıkışındaki kapı 1701 tarihinde yapıldığı bilinen en eski kapıymış. Biz en büyük ve güzel kapı örneklerini halen müze olarak kullanılan dört katlı "acaip" güzel bir binada gördük. bu binaya ingilizler "House of Wonders" araplar "Beit el-Ajaib" adını vermişler. Hangisi hangisinin tercümesi bilmiyorum. Sarayın tarihi Zanzibar'ın tarihi gibi. Binayı Seyyid Barghash kendisi için 1883'te yaptırmış. O zamanlar ada Umman ve Zanzibar sultanları arasında pay edilmiş durumdaymış (solda, eski bir fotoğrafta Ummanlı kadınlar görülüyor!). İngiliz amcalar böyle uygun görmüş. Bargash ve kızkardeşi Seyyida Salme İngilizlerin başını epeyce ağrıtmış. Sonra Salme Almanya'ya kaçmış. Otobiyografi yazan ilk müslüman Afrikalı kadın olarak ünlenmiş. Bunu müzede de gördük. Bargash'tan sonra yerine geçen oğlu Khalid otonomi isteğiyle İngilizlere savaş açmış. Onlar da yetti artık deyip sarayı bombalamışlar! 1896'daki bu savaş 45 dakika sürmüş ve tarihin en kısa savaşı olarak kayıtlara geçmiş. İngilizler biraz değiştirerek sarayı yeniden yapmış ve bir süre kendileri kullanmışlar. Eh ne de olsa kendi mahalleleri! Kıtadaki ilk asansör ve İlk elektrik donanımı da bu binadaymış. Asansör hala çalışıyor. Adamlar harikalar sarayı demekte haklı.
Nyyani halioni kundule huliona la mwenziwe
(Bir maymun kendi kıçını görmez...)
Evet, tekrar maymunlara dönelim...
PROCOLOBUS KİRKİİ
Onları bulmak için en kestirme yol önce badem ağaçlarını bulmak. Tabii ki bizim, kendi kendimize bu ağaçları kendi kendimize tanımamız mümkün değil. Rehberin söylediğine inanmak zorundayız. Ayrıca günün erken saatlerinde veya akşam üstü, yani beslenme saatlerinde ormanda olmak ve sessizlik gerekiyor. Baskın basanındır. Parola badem, işareti Colobus! Rehberimiz; "badem" deyince mesajı aldık ve gördük. Ağaçların dallarında kırmızı gözleriyle bize bakan bir sürü kırmızı tüylü maymun vardı. Bunlar kırmızı Colobus maymunları. Özellikle sırtları kırmızı tüylerle kaplı. Erişkini, çocuğu, her yaştan ve her boydan çok güzel hayvanlar. Küçüklerin saçları henüz kızarmamış. Dünyada sadece Zanzibar'da yaşayan bu maymunların tek yaptığı bütün gün badem yaprağı ve meyva yemekmiş. Çocukların sayısına bakılırsa, biraz da seks filan... Sindirim sistemleri hassas olduğundan, arada rahatlamak için de ağızlarına kömürleşmiş odun parçaları atıyorlarmış. Eucarbon durumları anlayacağınız. Meyvalara zarar veriyorlar diye bir aralar katliama uğramışlar. Soykırımdan geriye kalanların sayısı bin küsura yeni ulaşmış.
Anlatırken olduğu gibi gezerken de hepsi birbirine karıştı. Tüm hedefleri aynı gün içinde tüketmek pek akıllıca değilmiş. Zaman olarak bir sorun olmadı. Akşam vakitlice otele döndük. Pek yorgunluk da olmadı. Fakat ne ormanın ne de şehrin tadına varabildik. Orman olayını yukarıda yazmıştım. Turu tek günde tamamlayabilmek için yanlış seçim yapmış, ormana ters tarafından girmiştik. Bunu sineye çektik. Geriye kent merkezi kalıyordu. Otelin barında oturup içkilerimizi yudumlarken kararımızı verdik. Burhan'ı ekip, Stone Town'a kendi kendimize gidecek, aylak aylak gezecektik. Öyle de yaptık.
Ertesi sabah erkenden otelden ayrıldık. Köyün arka sokaklarında on dakika kadar yürüyüp durağa geldik. Köylü hemşerilerimizin arasına karışıp bir minibüse yerleştik. İki kişi 3 TZS (bir kuruş bile değil) ödeyerek, özel araçların 100 dolar istediği yolu 1,5 saatte katettik, şehre geldik. Tüm minibüslerin son duraklarının sebze-meyve pazarının yakınında olması büyük kolaylık. Marketin arkasında şehrin başladığını önceden biliyorduk. Önümüzdeki sokaklardan birisini rasgele seçip labirente daldık. Hep batıya gidersek deniz kenarına varacağız.
Kentte Freddy Mercury'nin adıyla anılan iki yer var. Birisi sahildeki bir kafe. Buraya gidilebilir. En azından kocaman vantilatörleri ve güzel bir manzarası var. Freddy'nin Faruk Bulsara olarak doğduğu ev diye gösterdikleri yer ise sadece bir plakadan ibaret. Postanenin yanındaki evde hediyelik eşya satışından başka birşey yok. Onun için Mercury olayını geçelim. Kentte görülecek yerlerin hemen hepsi sahil tarafında. Beit el-Ajaib mutlaka görülmeli. Tam olarak gezmek 1-1,5 saati alıyor. Sarayın tam önündeki Frodhani bahçeleri akşamüstü çok güzel oluyor. Bu ikisinin hemen yakınındaki kalenin içi de güzel dükkanlar ve kafelerle dolu. Ayrıca bir de, sonradan eklenmiş olan amfi tiyatrosu var. Burada da müzik-dans şovları yapılıyormuş. Biz görmedik. Genellikle bir aşağı bir yukarı dolaştık. "Buni" kafede öğle yemeği, "Archipelago"da dondurma yedik. Bol bol (nefis) baharatlı Zanzibar çayı, Zanzibar kahvesi içtik. Akşamüstü tekrar başladığımız yere geldik. Dönüşü dala-dala denen kamyonetten bozma bir arabayla yaptık. Herkes kamyonetin kasasında, kenarlardaki tahta sıralarda oturuyordu. Biz de bir kenara sıkıştık. Bu araçların yolcular için avantajı, kasanın üstünde ayrıca her çeşit yük, çuval, inşaat malzemesi veya hayvan taşınabilmesi. Kısacası gayet turistik bir hizmet! Bu da Zanzibar'ın "must"larındanmış. Atlaya zıplaya iki büklüm Nungwi'ye döndük. Bir ara daracık yerde 28 kişi saydım. Rehberlerin "ille de yapılmalı" meraklıları binebilir. Ben bir daha binmem. Şöför ilkönce bize turistik tarife çekmeye kalktı. Allahtan fiyatları biliyorduk. İtiraz ettik. Biz de Nungwi'liyiz dedik. Köyden geldik, köye dönüyoruz dedik. Birden tüm yolcular bizi savunmaya başladı. Hop mop dediler, fiyat normale indi. Bizde böylece Nungwi'nin yerlisi olmuş olduk. Benim için en güzel tarafı, her tarafı açık olduğundan, yol boyunca baharat kokuları koklamaktı. Zaten adada nereye gitseniz bu koku sizinle geliyor. Ta ki uçağa binene kadar.
HAVA ALANI ve UÇAK
Zanzibar'a tekrar gelmek isterim. Şubat aylarında Doğu Afrika'nın önemli müzik festivallerinden "Bilgelik Sesleri, Sauti za Busara" kalenin içinde yapılıyormuş. Tüm sokak araları dansçılarla doluyormuş. Bu çok güzel olabilir. Temmuz ayında da "Stone Music Festival" var. Bu festivallerin tarihlerini kontrol ederek gelmeli. Ayrıca bir süre de merkezi bir yerde kalmak gece hayatını yaşamak açısından tercih edilebilir. Otel tavsiyem "Tembo House" veya biraz daha pahalı olan "Serena"... Meraklısına gündüzleri "Dhow Countries Music Academy"de perküsyon dersleri de var.
Tekrar gelirsem Jozani ormanına Chwaka körfezi tarafından girerim. Nungwi'de yaptığım gibi, yağmur altında resiflerde yürürüm. Bakarım ki deniz yükselmiş, gelmiş, denize girerim. Akvaryum balıklarının arasında yüzerim. Nungwi'ye gider çocuklarla top oynarım. Yorulunca gider bir mango ağacının altında baharatlı kahvemi içerim. Gün batımını o salaş kahvede seyrederim. Gidemezsem, gidenlere anlatırım. Gidin, bulutları Zanzibar'da seyredin derim....
